Από το “σπιτάκι της Δραπετσώνας” μέχρι το παλατάκι του “Έλληνα κροίσου με νησί” το σπίτι είναι πρώτα από όλα ένα καταφύγιο. Οι τέσσερις τοίχοι και το κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μας προστατεύουν αυτό το εύθραυστο πράγμα που είναι η ζωή. Το σπίτι αποτελεί τον οικείο χώρο μέσα στον οποίο διαδραματίζονται οι μικρές ιστορίες της καθημερινότητας, αυτά που είναι τόσο κοινά και τόσο ξεχωριστά για όλους. Και άλλοτε πάλι το σπίτι γίνεται θέατρο συγκρούσεων όπου παίζονται δράματα και τραγωδίες, γίνεται χώρος όπου υποθάλπεται κρυφά ή φανερά η βία, από καταφύγιο μετατρέπεται σε κολαστήριο και φυλακή. Στους τοίχους του σπιτιού αποτυπώνονται οι μνήμες από χαρές και πένθη, καλωσορίσματα και χωρισμούς, γεννήσεις και θανάτους, όλα όσα σχηματίζουν τη στρωματογραφία του ανθρώπινου βίου.
Όμως όλοι θέλουν ένα σπίτι, και πολλοί ζωγραφίζουν ένα σπίτι ή τη ζωή μέσα στο σπίτι. Αν και οι ηθογραφικές σκηνές μας πηγαίνουν στο 17ο αιώνα και στη ζωγραφική του μπαρόκ, από το 19ο αιώνα η απεικόνιση του οικείου χώρου δείχνει την έμφαση στο στοιχείο της υποκειμενικότητας και της έκφρασης του εαυτού. Τόσο οι ακαδημαϊκοί ζωγράφοι του biedermeier όσο και οι intimistes του μετιμπρεσιονισμού παρουσιάζουν το σπίτι ως το χώρο στον οποίο αναπτύσσεται η ιδιωτική ζωή του αστού: κέλυφος προστασίας της οικογενειακής ζωής, κιβωτός των πολύτιμων αποκτημάτων του ιδιοκτήτη, φωλιά ερωτικών συνευρέσεων, ησυχαστήριο και χώρος περισυλλογής για άνδρες και γυναίκες. Οι τελευταίες είναι αυτές που έχουν τη δυνατότητα να κάνουν το σπίτι “βασίλειό” τους, αφού ο δημόσιος χώρος ελέγχεται αποκλειστικά από την ανδρική παρουσία. Στον 20ο αιώνα μπορεί τα πράγματα να αλλάζουν σε κοινωνικό και εικαστικό επίπεδο, η εικονογραφία της οικειότητας όμως επιβιώνει, επιμένοντας να προβάλλει την ουσιώδη σχέση του ανθρώπου με τον προσωπικό του χώρο.
Αν στην τέχνη αποτυπώνονται στοιχεία από την ιστορική πραγματικότητα μιας εποχής, η σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα δίνει την ευκαιρία για τον εμπλουτισμό της εικονογραφίας σχετικά με το σπίτι: το σπίτι-άχθος, η πικρή εξαργύρωση ενός κολάσιμου ονείρου, η αναζήτηση της σιγουριάς που αποδείχθηκε παγίδα. Το καταφύγιο βρίσκεται σε κίνδυνο.
Ζωή Γοδόση /δρ. Ιστορίας της Τέχνης
